Ból ma wielorakie znaczenie biologiczne m.in. stanowi sygnał informujący o urazie, rozwijającej się chorobie lub jak w przypadku bólu przewlekłego, stanowi niezależną jednostkę chorobową. Bólu często nie da się uniknąć, jednak odpowiednie i wczesne leczenie daje możliwość ograniczenia jego negatywnego wpływu na organizm i tym samym pozwala na szybszy powrót do zdrowia.
Pomimo dostępności wielu różnych leków przeciwbólowych terapia bólu nadal jest dla lekarza wyzwaniem. Skuteczność obwodowo działających leków przeciwbólowych jest często niewystarczająca. Leki opioidowe są czasami źle tolerowane przez pacjentów lub stosunkowo późno rozpoczynają swoje działanie przeciwbólowe.
Ocena aktualnie dostępnego asortymentu leków przeciwbólowych pozwala stwierdzić, że jest on w zasadzie ograniczony do dwóch rodzajów substancji: analgetyków nie opioidowych (paracetamol, NLPZ) i opioidów. Znane są dobrze wady i zalety obu wyżej wymienionych głównych grup leków przeciwbólowych, jednak w niektórych stanach bólowych żadna z tych grup nie wydaje się być w pełni odpowiednią. Stąd obserwuje się duże zainteresowanie zastosowaniem kannabinoidów, które jako terapia wspomagająca przyczyniają się do zmniejszenia natężenie odczuwanego bólu wykazując dodatkowe korzystne efekty plejotropowe (np. poprawa jakości snu, nastroju).
Niezależnie od prowadzonego leczenia kluczowa rolę odgrywa właściwa komunikacja pomiędzy pacjentem a lekarzem oraz świadomość i wiedza pacjenta, w tak kluczowych pytaniach jak:
Co to jest ból ? W jaki sposób zmierzyć natężenie bólu ? Gdzie udać się po konsultację i poradę ?
Ból jest najczęstszym objawem chorobowym, towarzyszącym nam od najmłodszych lat. Spełnia rolę ostrzegawczo-obronną – jest sygnałem, że coś złego dzieje się w organizmie. Jak wynika z ww. definicji, ból jest subiektywnym doznaniem czuciowym i emocjonalnym. Wiąże się zarówno z działaniem bodźca, który go wywołuje, jak też spostrzeżeniem powstającym na podstawie psychicznej interpretacji zachodzących zjawisk.
Odczuwanie bólu jest indywidualne dla każdego człowieka. Wpływają na to zarówno nasze wcześniejsze doświadczenia związane z doznawaniem bólu, jak i uwarunkowania psychosomatyczne (dotyczące zależności między psychiką a ciałem). Zawsze jednak ból jest doznaniem nieprzyjemnym. Uczucie bólu może powstawać w wyniku podrażnienia receptorów bólowych, które znajdują się w skórze, stawach i wielu narządach wewnętrznych. Przyczyną bólu może być również uszkodzenie układu nerwowego, zarówno jego części obwodowej (nerwy obwodowe), jak i ośrodkowej (rdzeń kręgowy, mózg). Ból może pojawiać się także bez istniejącego uszkodzenia tkanek, chociaż jest przez chorego do niego odnoszony (ból psychogenny). Proces powstawania bólu jest zjawiskiem złożonym. W naszej skórze, mięśniach, stawach i narządach wewnętrznych znajdują się receptory bólowe wrażliwe na bodźce mechaniczne, termiczne czy chemiczne. Działanie bodźca uszkadzającego na te receptory powoduje jego przetworzenie na impuls elektryczny. Impuls ten przewodzony jest za pomocą włókien nerwowych do rdzenia kręgowego i dalej do mózgu. W tym momencie uświadamiamy sobie, że coś nas boli. Ból ma nie tylko charakter somatyczny (czyli związany jest ze stanem naszego organizmu), ale jest zjawiskiem wielowymiarowym. Zatem oprócz fizjologicznego procesu odczuwania bólu, ważna jest także jego subiektywna percepcja, o której decyduje ośrodkowy układ nerwowy. Składają się na nią także aspekty emocjonalne: cierpienie i postawa wobec bólu oraz ekspresja bólu.
W ocenie odczuwanego bólu maja zastosowanie skale wzrokowo-analogowe, których przykładem jest skala numeryczna oceny natężenia bólu (skala NRS), skala słowna lub skala obrazkowa. W skali numerycznej (zakres od 0 do 10) pacjent ocenia natężenie odczuwanego bólu w odniesieniu do jej skrajnych wartości tj. 0- brak bólu i 10 – ból o maksymalnym natężeniu jaki jestem sobie w stanie wyobrazić.
(wkleić skalę numeryczną)
Wybierz liczbę od 0 do 10, która najlepiej opisuje natężenie odczuwanego bólu brak bólu
Aby właściwie ocenić ból, należy zapoznać się również z jego charakterem, co pozwala podjąć odpowiednie metody leczenia. W tym celu warto odpowiedzieć na następujące pytania:
Kliniczna ocena chorego z bólem przewlekłym powinna uwzględnić wielowymiarowy charakter bólu, w tym również jego aspekty psychologiczne.
Podczas terapii bólu, niezależnie do stosowanego leczenia zaleca się stosowanie dzienniczka monitorowania terapii, oraz prowadzenie aktywnej komunikacji z lekarzem w celu określenia indywidualnego planu i celów leczenia.
Ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego bardzo ważną rolę odgrywa właściwy dobór strategii leczenia. Dolegliwości bólowe będące objawem różnych chorób mogą być skutecznie leczone przez każdego lekarza zgodnie z zaleceniami WHO. Natomiast jeśli chodzi o leczenie przyczynowe powinniśmy udać się do lekarza specjalisty. Np. ból głowy może być objawem schorzenia neurologicznego, ale także efektem migreny, nadciśnienia tętniczego czy też zatrucia tlenkiem węgla. Aby właściwie zdiagnozować ból, należy udać się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który – jeśli zaistnieje taka potrzeba – skieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty.
Ból przewlekły jest kompleksowo leczony w specjalistycznych poradniach leczenia bólu. Są do nich kierowani pacjenci, w przypadku których mimo zastosowania odpowiednio dobranej farmakoterapii występują trudności z pełną kontrolą bólu.
Mapkę poradni leczenia bólu można znaleźć na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Badania Bólu (www.ptbb.pl ).